Babam Abdülhamid

İmparatorluk câmiası içinde, Hristiyan ve Müslüman olmak üzere iki esas dine mensup çok sayıda etnik grupların asırlarca beraber ve dostça yaşadıkları bir hakikattır.

38 yıl üzerine titrediği ve ecdâdının emaneti olan vatanın, idaresiz ellerde mahvolduğunu anlamış ve bunun acısıyla ölmüştü.

Babam içki içmez, içenleri hoş görmezdi. Saraya sokulmasını da yasak etmişti. Sigara ve kahveyi severdi, hatta sigarayı çok içerdi diyebilirim.

Babam teravih namazını, hususî dairesinin bitişiğindeki köşkte, ulema ve müezzinlerin refakatinde kılardı.

Cuma günlerinin yalnız biz küçüklere mahsus, başka cazip tarafları daha vardı. O sebeple, bu günü mümkün olsa iple çekmek isterdim; çünkü o sabah Hazinedar Usta’nın kalfaları erkenden iki büyük kutu getirirlerdi. Birisinden yeni bir elbise, diğerinden yeni bir oyuncak çıkardı.

İtiraf edeyim, şark müziğinden pek hoşlanmazdım.

Avrupa saraylarının hepsini gezdim, fakat Dolmabahçe Sarayı’ndaki büyük kubbeli salonun ihtişamına hiçbir yerde rastlamadım.

Meşrutî idare ile hükümranlık selâhiyetlerini devredeceği bir halk grubunun, Türk milliyetçiliğinin, siyaseten olgunlaşmasını sabırla beklemiştir.

Osmanlı Devleti’ni tehdit eden tehlikeleri önlemek için siyasetin silahtan daha müessir olduğunu babam, siyasî tarihimize en büyük bir ders olarak bırakmıştır.

Drang Nach Osten” planları hesabına harcamaya muvaffak olmuştur.